Ήθη και έθιμα του Πάσχα στην Πελοπόννησο.
Αρκαδία – Τρίπολη (Τσακωνιά) Η νύκτα της Αναστάσεως στο Λεωνίδιο είναι η νύκτα των αεροστάτων, μοναδικό και φαντασμαγορικό έθιμο. Με το Χριστός Ανέστη παίρνουν φωτιά οι ‘’κολλημάρες’’ και τα αερόστατα ωθούνται προς τα πάνω. Ανεβαίνουν ψηλά και για 30-40 λεπτά κατακλύζουν τον ουρανό της ανοιξιάτικης αναστάσιμης νύκτας.
Το θέαμα είναι μοναδικό όταν καίγεται κάποιο αερόστατο από υπερβολικά μεγάλη ‘’κολλημάρα’’ ή από πολύ πετρέλαιο, η αγωνία κορυφώνεται διότι οι ανταγωνιστές των άλλων ενοριών κρατούν λογαριασμό αποτυχιών για να ακολουθήσουν τα πειράγματα το πρωί της Ανάστασης.
Την Κυριακή του Πάσχα, ο Δήμος Λεωνιδίου στον κήπο του Δημαρχείου έχει σούβλες με αρνιά και κοκορέτσια και φιλεύει όλους τους επισκέπτες.
Η ακολουθία της Αγάπης τελείται το απόγευμα, στην πλατεία 25ης Μαρτίου και το Ευαγγέλιο διαβάζεται και στην Τσακώνικη διάλεκτο.
Στον Τυρό Κυνουρίας η παράδοση καλά κρατεί. Τη Μεγάλη Παρασκευή η περιφορά των δύο επιτάφιων γίνεται στην παραλία με την συνοδεία των ψαροκάικων μέσα σε κατανυκτική ατμόσφαιρα.
Τη στιγμή της Ανάστασης, σε όλες τις ενορίες του χωριού οι Τσάκωνες μπουρλοτιέρηδες φωτίζουν τον Αναστάσιμο ουρανό με εκατοντάδες πυροτεχνήματα και αερόστατα.
Στην ενορία της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος στο λιμάνι θα γίνει το κάψιμο του Ιούδα μέσα στη θάλασσα πάνω σε ειδική σχεδία από τους Τσάκωνες πυρπολητές, ένα έθιμο που άρχισε από την εποχή της Τουρκοκρατίας και που φτάνει έως τις μέρες μας, ενώ στην ενορία της Αγίας Μαρίνας θα γίνει το κάψιμο του αφανού.
Την Κυριακή του Πάσχα η τελετή της Αγάπης τελείται στην πλατεία του χωριού και η ανάγνωση του Ευαγγελίου γίνεται στην Τσακώνικη διάλεκτο. Ακολουθεί γλέντι με σούβλες, ντόπιο κρασί και λαϊκή ορχήστρα, ενώ το χορευτικό του πολιτιστικού συλλόγου χορεύει τον ιστορικό Τσακώνικο χορό.
Το Πανηγύρι του Αη Γιώργη της Νεστάνης. Μεγάλη γιορτή για τη Νεστάνη και όλη την περιοχή της Μαντινείας είναι το πανηγύρι του Αη Γιώργη, όπου αναβιώνει μια ωραία διατηρημένη λαϊκή παράδοση, απόηχο των πανάρχαιων παραδόσεων της περιοχής, όπου κατά την αρχαιότητα λατρεύονταν ιδιαίτερα ο Ίππιος Ποσειδώνας, θεός χθόνιος, και η Δήμητρα θεά της βλάστησης και της καρποφορίας. Ένα πλήθος ντόπιων πολύχρωμο, φανταχτερό και ακούραστο ανεβαίνει και κατεβαίνει τα 400 μ. του υψώματος του Γουλά πάνω από την Νεστάνη, όπου είναι το ξωκκλήσι του Αη-Γιώργη, χορεύοντας σαν μέλη Χορού αρχαίας τραγωδίας.
Όσοι συμμετέχουν είναι ντυμένοι με την παραδοσιακή τσιπιανίτικη φορεσιά και κρατούν γκλίτσα στολισμένη στην κορυφή με μάηδες, πασχαλιές, αγριοσέλινα και άλλα λουλούδια. Κατεβαίνοντας από τον Αη Γιώργη περνούν μπροστά από το μοναστήρι της Γοργοεπηκόου, χορεύοντας και τραγουδώντας το τραγούδι του Αη Γιώργη. Στη συνέχεια φθάνουν στην πάνω πλατεία της Νεστάνης όπου σχηματίζουν μεγάλους κύκλους χορεύοντας συρτό και τραγουδώντας ένα παράξενο σκοπό. Τα τραγούδια του Αη Γιώργη απηχούν βιώματα και περιπέτειες της Τουρκοκρατίας.
Μεσσηνία – Καλαμάτα Βγαλμένο από τη Μεσσηνιακή ιστορία και τους ηρωικούς αγώνες των κατοίκων της Καλαμάτας κατά των Τούρκων, είναι το διάσημο πλέον έθιμο του σαΐτοπόλεμου. Σύμφωνα με την παράδοση, οι Μεσσήνιοι χρησιμοποίησαν τις σαΐτες για να αναχαιτίσουν το ιππικό των Τούρκων. Ο δυνατός θόρυβος και ο κρότος που προκάλεσαν τρόμαξαν τα άλογα τόσο πολύ που έριξαν κάτω τους αναβάτες τους και έφυγαν φοβισμένα. Οι σαΐτολόγοι προετοιμάζονται όλον τον χρόνο για εκείνη την ημέρα. Ετοιμάζουν τα χαρμάνια και γεμίζουν τους χαρτονένιους σωλήνες που θα σκάσουν την Κυριακή του Πάσχα. Οι συμμετέχοντες χωρίζονται σε ομάδες των 10-15 ατόμων, οι οποίες διαθέτουν λάβαρο, σαλπιγκτή και επικεφαλής. Πολλοί από αυτούς φορούν παραδοσιακές στολές, ενώ οι υπόλοιποι προτιμούν πρόχειρα ρούχα και στρατιωτικές στολές. Με το σύνθημα της έναρξης οι σαΐτες ανάβουν και η εκκωφαντική φασαρία ξεσηκώνει το πλήθος που ζητωκραυγάζει. Οι σαΐτολόγοι αντιμετωπίζουν με ιδιαίτερο πάθος και ενθουσιασμό το συγκεκριμένο έθιμο, και εκφράζονται κάπως έτσι:
«Η μέση λυγίζει, τα γόνατα σπάνε, τα πόδια ψαλίδια, η πλάτη σκυμμένη, το κεφάλι χαμηλά, βλέμμα μακρινό, μυαλό σε έκσταση, χέρια φτερούγες». Η… νιρβάνα του σαϊτολόγου! Το έθιμο παλαιότερα αναβίωνε στο δημοτικό στάδιο του Μεσσηνιακού, όμως τα τελευταία χρόνια γίνεται στη Δυτική Παραλία (Παλιά Σφαγεία). Εκτός από την Καλαμάτα το έθιμο αναβιώνει στην Μεσσήνη και την Αιθαία.
Λακωνία – Μάνη Το ψητό αρνί, τα κόκκινα αυγά και οι γαλατόπιττες είναι τα τρία απαραίτητα εδέσματα της λαμπρής, παμπάλαια καθιερωμένα.
Πρωί – πρωί μόλις βγει ο ήλιος της Λαμπρής, αρχίζει στα χωριά το ψήσιμο του αρνιού στη σούβλα. Ανάβουν έξω από το σπίτι τη φωτιά με κληματόβεργες, που κάνουν το σφαχτό πιο νόστιμο. «Το ψήσιμο είναι τέχνη», λένε οι τσομπάνηδές μας. Αναλαμβάνει λοιπόν ο πιο έμπειρος του σπιτιού. Αρχίζει το γύρισμα της ξύλινης σούβλας σιγά – σιγά, κι’ όχι πολύ κοντά στη φωτιά, για να μην «πάρει», να μη φρυγανισθεί το αρνί πριν της ώρας του. Όσο ροδίζει και ζεσταίνεται, τόσο πλησιάζει τη φωτιά η σούβλα. Δίπλα ετοιμάζονται τα κοκορέτσια, τα γλυκάδια και οι μεζέδες για να συνοδεύσουν τα ποτήρια το κρασί, που θα πιούν οι παρέες των συγγενών και φίλων, περνώντας απ’ τις ψησταριές να πουν τα «Χρόνια Πολλά» και το «Χριστός Ανέστη». Κι αλίμονο σ’ όποιον βρουν να έχει άπαχο αρνί στη σούβλα του.
Είναι ζήτημα φιλοτιμίας στα χωριά το καλό λαμπριάτικο αρνί. Γι’ αυτό πολλοί τρέφουν καλά μια ξεχωριστή προβατίνα, τη «μανάρα», που θα γεννήσει το λαμπρινό. Το αρνί αυτό δεν το «αποκόβουν σαν έλθη η ώρα του. Το αφήνουν να πιεί πολύ γάλα από τη μάνα του» Έτσι γίνεται παχύ και νόστιμο και φθάνει συχνά στους πέντε μήνες να ζυγίζει πάνω από 20 κιλά. Τη Μεγάλη Πέμπτη ο «λαμπρινός» στολίζεται με μια κόκκινη κορδέλα στο λαιμό ή σημαδεύεται, στη ράχη με κόκκινη βαφή. Την ίδια μέρα φθάνουν στο χωριό και οι τσοπάνηδες με το κοπάδι τα μανάρια, που θα αγοράσουν απ’ αυτούς οι πιο πολλοί χωρικοί. «Δεν στέργει όμως η πλάτη των αρνιών αυτών», λεν οι γέροι βοσκοί κι’ οι άλλοι ειδικοί. που μαντεύουν τα μελλούμενα της ωμοπλάτης το κόκαλο στον ήλιο. Για να δείξει την τύχη του νοικοκύρη, η «σπάλα» του αρνιού της Λαμπρής, πρέπει να φάει το ζωντανό απ’ το χέρι του πολλές φορές, να μείνει καιρό στο σπίτι και να συνδεθεί μ’ αυτόν. Είναι κι’ αυτό κάπως ένας ακόμα λόγος, που ανατρέφουν τους «λαμπρινούς».
Ένα άλλο έθιμο, σχετικό με τη μαντική και τούτο, γίνεται σε μερικά χωριά με τα κόκκινα αυγά, το δεύτερο αυτό χαρακτηριστικό πασχαλινό φαγώσιμο.
Παραχώνουν στη γη ένα αυγό τη Μεγάλη Πέμπτη και το βγάζουν την Κυριακή. Απ’ τα σχήματα των κηλίδων, που έχουν σχηματισθεί πάνω στο τσόφλι, προλέγουν οι εμπειρικοί τα μέλλοντα.
Τα αυγά, στα χωριά, τα μαζεύουν από τη Μεγάλη Σαρακοστή ,που τότε δεν τα τρων γιατί νηστεύουν. Παλαιότερα, ήταν γενική συνήθεια να τα πηγαίνουν στην εκκλησία να τα ευλογήσει ο παπάς, πριν ακόμη τα θάψουν, τη Μεγάλη Πέμπτη.
Άλλο έθιμο που γίνεται στην πατρίδα μας τη Μάνη, είναι και το ζύμωμα. Από την Μεγάλη Πέμπτη ζυμώνουν οι νοικοκυρές από μια λαμπριάτικη κουλούρα, με «επτάζυμο ζυμάρι» για καθέναν του σπιτιού, τους βαφτισιμιούς, τους συγγενείς και τους φίλους – ακόμη και γι’ αυτούς που λείπουν στα ξένα – και ετοιμάζουν τη νόστιμη γαλακόπιτα.
Αχαϊα Άνω Καστρίτσι: Θρησκευτική δέηση και πομπή
Τη δεύτερη μέρα του Πάσχα στο Άνω Κα¬στρίτσι αναβιώνει ένα έθιμο που έρχεται από τα βάθη των αιώνων. Η παράδο¬ση θέλει τους κατοίκους του Άνω Καστριτσίου να τελούν θρησκευτικές δεήσεις στην προ¬σπάθεια τους να προφυλάξουν το χωριό από κάποια καταστροφή. Άλλοι λένε από λοιμό ή διάφορες επιδημίες και άλλοι από κατολισθή¬σεις. Οι κάτοικοι λοιπόν κατόπιν προτροπής των ιερωμένων πραγματοποιούσαν θρησκευ¬τική λιτανεία και δέηση, περιφέροντας τις άγιες εικόνες σε κύκλο σε όλα τα υψώματα γύρω από το χωριό. Έτσι κι εφέτος τηρώντας την παράδοση τη Δευτέρα το πρωί θα αρχίσει η δέηση ή λέηση (στην τοπική διάλεκτο), από την κεντρική εκκλησία, θα προηγείται της πομπής η εικόνα της Ανάστασης και θα ακο¬λουθούν σημαίες, εξαπτέρυγα και εικόνες που κρατούν οι κάτοικοι του χωριού ντυμέ¬νοι με παραδοσιακές στολές. Καθ’ όλη τη διάρ¬κεια της πομπής οι κάτοικοι επικαλούνται το «Κύριε Ελέησον». Η πομπή ακολουθεί περι¬μετρική διαδρομή σε κάθε ξωκλήσι, οι ιερείς “βγάζουν” ύψωμα σε συγκεκριμένο υπεραιωνόβιο δέντρο και καταλήγουν στο ξωκλήσι της Παναγίας, όπου τελείται Θεία Λειτουρ¬γία. Στη συνέχεια, όλοι όσοι συμμετέχουν στην πομπή, μικροί, μεγάλοι, ντόπιοι και επι¬σκέπτες αφού έχουν διανύσει πεζοπορία πέντε ωρών περίπου καταλήγουν στην κε¬ντρική πλατεία. Εκεί ο παπάς σύρει πρώτος το χορό με όλους τους φουστανελάδες και ακολουθεί γλέντι με ψητά αρνιά, κόκκινα αυγά, κουλούρια και κρασί.
Τεμένη Αιγίου: Καινε τον Ιούδα
Την Κυριακή του Πάσχα ή της Αγάπης, στην Τέμενη Αιγίου στην πλατεία του χωριού τελείται το έθιμο της καύσης του Ιούδα. Το έθιμο αναβιώνει από τον Πολιτιστικό Σύλλο¬γο της περιοχής. Το βράδυ στην πλατεία μπροστά από την εκ¬κλησία του Αγίου Γεωργίου πραγματοποιείται θεατρικό δρώμενο που αναπαριστά τη δίκη του Ιούδα, του οποίου στο τέλος ρί¬χνουν το ομοίωμα στη φωτιά.
Τουρλάδες Καλαβρύτων: Το έθιμο της «Κουλούρας»
Τη δεύτερη μέρα του Πάσχα, γιορτάζεται το έθιμο της «Κουλούρας». Σε αυτό οι συμμετέχοντες λαμβάνουν μέρος σε αγώνα δρόμου, ο οποίος βέβαια γίνεται μέσα στην ανθισμένη φύση. Το έπαθλο του νικητή είναι μια «κουλούρα», ένα είδος ψωμιού με γλυκιά γεύση, που παρασκευάζεται τη Μεγάλη Πέμπτη μαζί με τα κόκκινα αυγά από ανύπαντρες κοπέλες του χωριού. Οι νικητές τεμαχίζουν τις κουλούρες και τις μοιράζουν στους παρευρισκόμενους.
«Κουλούρα» και στην Χαλανδρίτσα
Το έθιμο της Κουλούρας αναβιώνει και στην Χαλανδρίτσα. Ανήμερα της εορτής του Αγίου Γεωργίου το ομώνυμο ξωκλήσι της περιοχής ανοίγει τις πύλες του για να γιορτάσουν όλοι μαζί αναβιώνοντας παλαιά έθιμα χρόνων. Αρκετοί πιστοί ντόπιοι αλλά και επισκέπτες παρευρίσκονται στο εκκλησάκι του Αϊ Γιώργη για να παρακολουθήσουν τη Θεία λειτουργία καθώς και τους ιππείς, οι οποίοι συμμετέχουν στον αγώνα για την Κουλούρα.
Βασιλικό: Έφιπποι στον Αϊ Γιώργη
Κάθε χρόνο στο Δημοτικό Διαμέρισμα Βασιλικού Φαρρών αναβιώνει τη Δευτέρα του Πάσχα το έθιμο της λιτάνευσης της εικόνας του Αγίου Γεωργίου (προστάτη της περιοχής) με τη συνοδεία αλόγων.
Εκατοντάδες πιστοί πηγαίνουν στην εκκλησία του Αγίου Γεωργίου για να παρακολουθήσουν τη πανηγυρική Θεία Λειτουργία καθώς και την έφιππη λιτάνευση της εικόνας του Αγίου.
Μετά τη Θεία Λειτουργία ακολουθεί στους δρόμους του Βασιλικού η λιτάνευση της εικόνας, όπου της πομπής προηγείτο νεαροί έφιπποι οι οποίοι κρατούσαν την ελληνική σημαία και το λάβαρο της εκκλησίας, στη συνέχεια ακολουθούν ιερείς με την εικόνα και οι πιστοί.
Το συγκεκριμένο έθιμο αναβιώνει τα τελευταία πέντε χρόνια στην περιοχή ανήμερα της εορτής του Αγίου Γεωργίου. Οι νέοι του οικισμού προσπαθούν να κρατήσουν ζωντανό αυτό το ξεχωριστό έθιμο γι΄ αυτό το λόγο και η συμμετοχή τους είναι μεγάλη.
Από την προηγούμενη ημέρα οι γυναίκες του Βασιλικού ετοιμάζουν διάφορα γλυκίσματα, τα οποία και μοιράζουν στους πιστούς έξω από την εκκλησία του Αγίου Γεωργίου.
Έφιπποι και στην Κρήνη Συμπολιτείας
Με επιτυχία πραγματοποιείται στο Δ.Δ. Κρήνη του Δήμου Συμπολιτείας η αναβίωση του παλαιού τοπικού εθίμου με αγώνες ιπποδρομίας μετά τον εορτασμό του Αγίου Γεωργίου σε ομώνυμο ξωκλήσι της περιοχής. Μετά τη Θεία Λειτουργία στο ξωκλήσι του Αγίου Γεωργίου οι καβαλάρηδες ιδιοκτήτες των αλόγων που συμμετείχαν στην ιπποδρομία προσκύνησαν ένας – ένας την εικόνα του Αγίου και ξικηνούν τον αγώνα. Η διαδρομή που κάνουν είναι από το ξωκλήσι μέχρι την πλατεία του χωριού Κρήνη. Η εκδήλωση συνδιοργανώνεται από τον Δήμο Συμπολιτείας και τον Ιππικό Όμιλο Αιγίου.
Διακοπτό: Υπαίθριο ψήσιμο
Αρκετές είναι οι εκδηλώσεις που τελού¬νται την εβδομάδα της Διακαινησίμου, δηλα¬δή την εβδομάδα μετά το Πάσχα. Στο μετα¬ξύ, την Κυριακή του Πάσχα ψήνουν αρνιά σε κάθε γειτονιά, με πειράγματα για τον πιο κα¬λοψημένο οβελία, καθώς επίσης χορό και τραγούδι.