Μεγαλομάρτυρας της Ορθόδοξης Χριστιανικής Εκκλησίας και από τους δημοφιλέστερους Αγίους. Η μνήμη του τιμάται στις 27 Αυγούστου και την ημέρα αυτή γιορτάζουν ο Φανούριος και Φανουρία. Με τον Άγιο Φανούριο συνδέεται ένα νηστίσιμο γλύκισμα, η φανουρόπιτα.
Η Εκκλησία δεν γνωρίζει πού και πότε μαρτύρησε, γι’ αυτό και ήταν άγνωστος στους Συναξαριστές. Έγινε γνωστός από την τυχαία ανεύρεση της εικόνας του μεταξύ 1355 και 1369 στη Ρόδο. Κατά τη διάρκεια ανασκαφών στο νότιο μέρος των παλαιών τειχών της πόλης βρέθηκε αρχαίος χριστιανικός ναός με πολλές κατεστραμμένες εικόνες και μία καλώς διατηρημένη, που απεικόνιζε ένα νεαρό στρατιωτικό, ο οποίος κρατούσε σταυρό και λαμπάδα αναμμένη, ενώ ολόγυρα της εικόνας ήταν ζωγραφισμένες δώδεκα παραστάσεις με τα μαρτύρια που υπόφερε ο Άγιος. Η εικόνα έφερε επιγραφή με τις λέξεις «Άγιος Φανούριος». Ο τότε μητροπολίτης Ρόδου Νείλος Β’ ο Διασπωρηνός (1355-1369) ανοικοδόμησε τον ναό του Αγίου, συνέταξε την ακολουθία του και καθιέρωσε την εορτή του στις 27 Αυγούστου.
Απολυτίκιο
Ουράνιον εφύμνιον, εν γη τελείται λαμπρώς, επίγειον πανήγυριν νυν εορτάζει φαιδρώς, αγγέλων πολίτευμα· άνωθεν υμνωδίαις ευφημούσι τους άθλους, κάτωθεν Εκκλησία την ουράνιον δόξαν· ην εύρες πόνοις και άθλοις τοις σοις, Φανούριε ένδοξε.
Λαογραφία
Ο Άγιος Φανούριος θεωρείται από τη λατρευτική παράδοση ως ο κατ’ εξοχήν άγιος που μπορεί να βοηθήσει στην ανεύρεση («φανέρωση») οποιουδήποτε χαμένου αντικειμένου, προφανώς από την παρετυμολογική σύνδεση του ονόματός του με τη λέξη «φανερώνω». Συναφής με τη δοξασία αυτή είναι και η παλαιότερη πίστη ότι ο Άγιος Φανούριος «φανερώνει» στις κοπέλες τον άνδρα που θα πάρουν.
Συνηθέστατα, οι γυναίκες όταν χάσουν κάτι, επικαλούνται τη βοήθειά του, τάζοντάς του μια φανουρόπιτα (κέικ με αλεύρι, μαύρες σταφίδες, ζάχαρη, λάδι, ξύσμα πορτοκαλιού κ.ά.) και τη μοιράζουν για να συγχωρεθούν οι αμαρτίες της μάνας του Αγίου, που σύμφωνα με τη λαϊκή παράδοση ήταν αμαρτωλή. Πολλές φανουρόπιτες φτιάχνονται κατά την ημέρα της εορτής του Αγίου, ως ευχαριστήρια προσφορά προς αυτόν ή ως ένα είδος προληπτικής αίτησης βοηθείας για μελλοντικές απώλειες.
Στην Κρήτη, το κέντρο της λαϊκής λατρείας του Αγίου βρίσκεται στην περιοχή Βαλσαμόνερου Ηρακλείου, όπου υπήρχε παλαιότερα μονή αφιερωμένη και στο όνομα του Αγίου Φανουρίου. Εκεί οδηγούν τους υπόπτους για ζωοκλοπή και μπροστά στην εικόνα του αγίου «ξεφανερώνονται», ορκίζονται δηλαδή για την αθωότητα τους.
Η φανουρόπιτα
Η παράδοση θέλει οι πιστοί να πηγαίνουν στην εκκλησία φανούροπιτες, δηλαδή πίτες που φτιάχνονται με απλά υλικά –συνήθως 7, 9 ή 11, όλα σε μονό αριθμό– και χωρίς ζωικά προϊόντα.
Τα βασικά συστατικά είναι αλεύρι, λάδι, ζάχαρη, κανέλα, χυμός πορτοκαλιού και σταφίδες.
Η πίτα δεν προσφέρεται μόνο για να τιμηθεί ο Άγιος αλλά και για να ζητηθεί «φανέρωση» – είτε χαμένων αντικειμένων, είτε λύσεων σε δυσκολίες, είτε ακόμη και τύχης στη ζωή.
Το συμβολικό της νόημα
Η φανουρόπιτα έχει τριπλό συμβολισμό:
- Τιμή στον Άγιο Φανούριο, που θεωρείται βοηθός και προστάτης.
- Μνημόσυνο για τη μητέρα του Αγίου, καθώς σύμφωνα με λαϊκή παράδοση ήταν αμαρτωλή και οι πιστοί προσεύχονται για την ψυχή της.
Πράξη ευγνωμοσύνης και ελπίδας, αφού οι άνθρωποι προσφέρουν την πίτα με την πεποίθηση πως ο Άγιος θα τους «φανερώσει» αυτό που ζητούν.
Σε πολλά μέρη της Ελλάδας, οι φανουρόπιτες μοιράζονται σε συγγενείς, φίλους ή και σε όλο το εκκλησίασμα, για να λάβουν όλοι ευλογία. Η απλότητα της πίτας τονίζει την έννοια της προσφοράς και της κοινής χαράς.
Έτσι, κάθε χρόνο στις 27 Αυγούστου, τα σπίτια και οι εκκλησίες πλημμυρίζουν με το άρωμα της φανουρόπιτας, θυμίζοντας πως η πίστη, η μνήμη και η παράδοση συνεχίζουν να ενώνουν τις γενιές.
Πηγή: sansimera.gr