Η ηθική παρενόχληση στο χώρο της εργασίας, αν και είναι ένα πολύ παλιό φαινόμενο σε όλες τις κοινωνίες, στη χώρα μας είναι λίγο γνωστό καθώς μόλις τα τελευταία χρόνια ξεκίνησε μία πιο συστηματική έρευνα. Πρόκειται για μία επιθετική τακτική που υλοποιείται μέσω του ψυχολογικού χειρισμού, ο οποίος σταδιακά μπορεί να αποσταθεροποιήσει το άτομο.
Το βασικό χαρακτηριστικό της είναι ο δυσδιάκριτος χαρακτήρας της και το γεγονός ότι προκαλεί σοβαρές επιπτώσεις στην ψυχική και σωματική υγεία, καθώς και την ποιότητα ζωής του εργαζόμενου. Θα πρέπει να επισημάνουμε πως οι κοινωνικές, εργασιακές και οικονομικές αλλαγές ευνοούν τέτοιες στάσεις και συμπεριφορές.
Τι είναι η ηθική παρενόχληση;
Ως ηθική παρενόχληση στο χώρο εργασίας ορίζεται κάθε καταχρηστική συμπεριφορά (χειρονομία, λόγος, συμπεριφορά, στάση) που προσβάλλει, με την επανάληψη ή τη συστηματοποίηση της, την αξιοπρέπεια και την ψυχική ή σωματική ακεραιότητα του ατόμου, βάζοντας σε κίνδυνο την εργασία του ή υποβιβάζοντας το εργασιακό κλίμα. Η ηθική παρενόχληση είναι μία βία σε μικρές δόσεις που δεν εντοπίζεται, αλλά εντούτοις είναι πολύ καταστροφική. Είναι το συσσωρευτικό αποτέλεσμα των συχνών και επαναλαμβανόμενων ψυχικών τραυματισμών που συνιστά την επίθεση.
Εκφράζεται με συμπεριφορές που βλάπτουν την υπόληψη του εργαζομένου και έχουν αρνητική εικόνα σε βάρος του, επηρεάζουν την εργασιακή του απόδοση, παρεμποδίζουν τη δυνατότητα έκφρασης και επικοινωνίας με το εργασιακό περιβάλλον, στοχεύουν στην ενόχληση, στην τιμωρία και στον εκφοβισμό του.
Παράγοντες που ενισχύουν το φαινόμενο είναι η άρνηση της διαφορετικότητας (το φύλο, την καταγωγή, τις θρησκευτικές ή πολιτικές πεποιθήσεις, την ηλικία, κάποια σωματική αναπηρία) ή διαφορά αξιών και στάσης (όπως το να μην ακολουθεί τους κανόνες που επιβάλλει μία άτυπη ομάδα και να αντιστέκεται στη χειραγώγηση). Άλλα χαρακτηριστικά του εργαζόμενου «θύματος» που ενδεχομένως να προκαλέσουν φθόνο, ζήλια, ανταγωνισμό είναι (η εμφάνιση, η προσωπικότητα, η οικονομική κατάσταση, οι ικανότητες, οι σπουδές, ο μισθός και η υπηρεσιακή εξέλιξη του).
Στόχος του εργαζόμενου «θύτη» είναι να κυριαρχεί και να ελέγχει τον άλλο καταπατώντας την ψυχική του υπόσταση. Η ηθική παρενόχληση χαρακτηρίζεται από μία επίθεση και όχι από μία διαμάχη, υπάρχει ηθελημένη πρόκληση βλάβης. Δεν πρόκειται για απώλεια αυτοελέγχου, αλλά, αντίθετα, είναι μία επιθυμία ελέγχου του άλλου. Μία τέτοια επιθετική συμπεριφορά στον εργασιακό χώρο μπορεί να προέλθει από προϊστάμενο σε υφιστάμενο, μεταξύ ομοιόβαθμων συναδέλφων, από υφιστάμενο ή ομάδα υφισταμένων σε προϊστάμενο, μεταξύ διευθυντικών στελεχών, από την διοίκηση προς τους εργαζόμενους.
Επιπτώσεις στην υγεία του εργαζόμενου
Με το πέρας του χρόνου και την επανάληψη του φαινομένου της βίας, τα συμπτώματα μετατρέπονται σε μία φανερή ψυχική διαταραχή διότι τα θύματα δέχονται μία διαρκή αποσταθεροποίηση.
Ενδεικτικά:
• Προβλήματα που προκύπτουν και επιμένουν και μετά την απομάκρυνση από το τοξικό περιβάλλον είναι η κατάθλιψη (το άτομο ενδέχεται να αναπτύξει μία βαριάς μορφής κατάθλιψη σ’ ένα μεγάλο ποσοστό 69% σύμφωνα με έρευνα της Γαλλίδας ψυχιάτρου Hirigoyen 2002, στη Γαλλία).
• Να εμφανίσει π.χ. διαταραχή πανικού, διαταραχή μετατραυματικού στρες, δυσκολία διαχείρισης έντονων συναισθημάτων.
• Να εμφανίσει οργανικά προβλήματα που συνδέονται με το στρες.
• Η μακροχρόνια και βίαιη ταπείνωση του ατόμου σε ορισμένες περιπτώσεις μπορεί να προκαλέσει ρήγμα στον ψυχισμό του και να επιφέρει ορισμένες μορφές ψύχωσης.
Άμεση αναζήτηση βοήθειας για την διαχείριση του φαινομένου
Ο εργαζόμενος που παρενοχλείται στον χώρο της εργασίας για να εμπιστευτεί το πρόβλημα του, πρέπει να επιλέξει το άτομο στο οποίο θα έχει εμπιστοσύνη. Στο εσωτερικό της εργασίας δυνητικά τα άτομα αυτά είναι οι διευθυντές, το τμήμα ανθρώπινου δυναμικού, οι ιατροί εργασίας, τα συνδικάτα. Παρόλα αυτά, στην Ελλάδα παρατηρείται συχνά η δυσκολία των παραπάνω παραγόντων να ανταπεξέλθουν λειτουργικά σε ένα φαινόμενο που απαιτεί λεπτό χειρισμό και συγκεκριμένη γνώση.
Οι εργαζόμενοι που θα εντοπίσουν και θα αναγνωρίσουν ότι έχουν πέσει «θύματα» ηθικής/ψυχολογικής παρενόχλησης, θα πρέπει άμεσα να απευθυνθούν σε άτομα εμπιστοσύνης στον χώρο της εργασίας τους και παράλληλα να απευθυνθούν σε ειδικούς όπως: σε ψυχολόγο ή ψυχίατρο, σε δικηγόρο, στην επιθεώρηση εργασίας, στον ιατρό τους, σε επαγγελματικούς συλλόγους.
Η ηθική παρενόχληση δεν παύει να είναι ευθύνη όλων μας, γιατί όλοι μπορούμε να είμαστε εν δυνάμει «θύτες», πιθανά μελλοντικά «θύματα» συναδέλφων προϊσταμένων ή υφισταμένων κάποιου.